Uwaga formalna – przedstawiony poniżej materiał nie stanowi opracowania naukowego, a jedynie możliwy (nierzadko hipotetyczny) do przedstawienia na tym etapie wiedzy fragment historii rodu Olszewskich herbu Kościesza w zarysie ogólnym, jak również w odniesieniu do własnej linii przodków i najbliższych. Każda osoba powiązana zatem pochodzeniem z rodem Olszewskich herbu Kościesza w formie konkretnie uzasadnionej argumentacji ma prawo poprzez Dział Korespondencja zgłaszać stosowne uwagi, uzupełnienia do poniższej treści.
Idąc za opracowaniem pt. “Zarys Historii Gminy Rutki od XV w. do wybuchu II wojny światowej” autorstwa J. Zalewskiego i L. Zugaja (wyd. Avalon, Lublin 2007 r.) można domniemywać, iż proces kształtowania się rodu Olszewskich herbu Kościesza był ściśle powiązany z procesem migracji osadniczej z terenów Mazowsza Zachodniego ku obszarom Mazowsza Wschodniego (w tym konkretnym przypadku powiatu zambrowskiego, Ziemi Łomżyńskiej – przyp. autora). Potwierdza to odnotowane w powyższym opracowaniu zdarzenie z 1437 r. – powstanie wioski, dzięki nadaniu 10 włók ziemi zwanych Przyborowo przez Bolesława IV Warszawskiego na rzecz rycerza Włosta z Maruszyna (Maruszyn – okolice Płońska). W tym miejscu należy wspomnieć o braku wiedzy na temat pochodzenia nazwy miejscowej Przyborowo (i późniejszej od 1578 r. nazwy wsi Olszewo Prziborowo), acz warto wspomnieć o tendencji przenoszenia nazw miejscowości wraz z migracją osadniczą i zakładaniem nowych osad (przykład – identyfikacja w Wykazie miejscowości powiatu płońskiego w ramach Guberni warszawskiej Królestwa Polskiego miejscowości zwanych Cibory, Modzele których nazwy prawdopodobnie zostały przeniesione z Mazowsza Zachodniego w okolice Olszewa – Przyborowa: Cibory Gałeckie, Cibory – Kołaczki, Cibory – Marki, Cibory – Krupy, Cibory – Chrzczony, Cibory – Witki czy Modzele – Górki).
Kontynuując rozważania za wspomnianym opracowaniem potomkowie rycerza Włosta z Maruszyna przyjęli nazwisko Olszewski herbu Bończa (brak historii nadania herbu rodowi) i dziedziczyli swe dobra na początku XV w. W okresie intensywnej dynamiki obrotu ziemią – zjawiska tak charakterystycznego dla tamtego okresu wsi drobnoszlacheckich, Olszewscy herbu Bończa możliwe że z przyczyn ekonomicznych zmuszeni byli odsprzedać swe włości Mężeńskim herbu Kościesza z sąsiedniego Mężenina, którzy osiadłszy tu, z biegiem lat zmienili nazwisko na Olszewski herbu Kościesza (prawdopodobnie ok. XVI w.).
Jak wskazuje treść powyższego opracowania cyt. “Olszewscy z tej wsi nie poszli śladami krewnych z Mężenina i nie stali się utytułowanym rodem, tworzyli tu zaścianek szlachecki, pełen ubogich rycerzy. Wielu z nich nie miało szans na dział ziemi w rodzinnej wsi…”. Wielodzietność struktury rodowej, zmuszały do prób polepszenia statusu ekonomicznego Olszewskich dzięki zawieraniu związków małżeńskich i zakładaniu rodzin w sąsiednich wioskach (przykład przenosin Napoleona Olszewskiego ożenionego w 1858 r. z Anną Idźkowską do Sokół, czy Teofila Olszewskiego dzięki małżeństwu z Walerią Jamiołkowską w 1900 r. osiadłszy na jej dobrach w miejscowości Jamiołki – Piotrowięta). Równolegle należy wspomnieć o migracji osadniczej Olszewskich herbu Kościesza ku terenom Podlasia. Tam też (“Zarys Historii Gminy Rutki …”) wielu z Olszewskich herbu Kościesza dochodzi do znacznych godności, kontynuując tradycję przenosin nazw miejscowych wraz z osadnictwem (występowanie nazwy Olszewo w okolicach Brańska).
Naturalne rozproszenie Olszewskich herbu Kościesza z podziałem na drobną szlachtę zagrodową w Olszewie – Przyborowie i ich dalekich potomków, krewnych przybiera dosyć zróżnicowaną skalę obszarową (prawdopodobne osadnictwo w Wielkim Księstwie Litewskim, jak również na obszarze Galicji). Nurt ten zachował się do czasów współczesnych czego przykładem jest gałąź wspomnianego przeze mnie pradziadka Teofila Olszewskiego herbu Kościesza ożenionego z Walerią Jamiołkowską herbu Doliwa. Jego najbliższa rodzina pozostawała w Olszewie lub zakładała i zakłada rodziny w bliższej (Jamiołki – Piotrowięta, Jabłoń – Rykacze) lub dalszej okolicy (Płonka – Strumianka, Łapy). Wyjątek a jednocześnie prawidłowość migracyjną potwierdził mój dziadek Czesław Olszewski herbu Kościesza (syn Teofila) którego dzieje zawiodły wraz z tworzeniem własnej rodziny od mazurskich Klus k/Orzysza, poprzez Ełk, Łomżę aż do Śródborowa pod Warszawą. Tu znów następuje kolejny proces migracji tej linii na tereny Warszawy i okolicznych miejscowości.
Marcin Bartłomiej Olszewski herbu Kościesza
